Falar de José Luis Sampedro é falar da vida en tódolos seus rexistros e, por tanto, tamén da morte. Como el dicía: “a vida é ser un moribundo permanente e iso dá gusto”. Aseguraba que lle gustaría morrer como o Mera na ría de Santa Marta de Ortigueira, como un río que torna en mar sen decatarse. Un oito de abril, logo de beber unha copa de Campari, dixo: “agora síntome moito mellor, moitas grazas a todos” e foise placidamente. Consciente de que a vida non pode entenderse sen a morte. Xa estaba no Atlántico.
Sampedro naceu o un de febreiro de 1917 en Barcelona. Cun ano e medio mudouse a Tánxer onde compartiu infancia con cativos e cativas da máis diversa procedencia: árabes, africanos, españois, etc –decenios máis tardes asegurou que ese ambiente era enormemente enriquecedor–. Aínda así, ao longo da primeira mocidade non puido evitar adquirir certas crenzas que el mesmo consideraba contra natura: “igual soa a barbaridade, pero ata os cincuenta anos non empecei a decatarme de como eran as cousas”, dicía en relación ao amor, a liberdade, a relixión…
Sufriu a Guerra Civil dende os dous bandos. Cun batallón anarquista escoitou un lema que dicía: “nin Deus nin amo”, que o impresionou fondamente. Imaxino que naqueles anos miraba cara ao futuro perdendo o último rastro de infancia, como un aturuxo que fica sen aire. As atrocidades que un ser humano pode cometer son inmensas, menos mal que, ao velas, non extraviou a fe na humanidade, menos mal que non deixou de ser vitalista nunca. Calquera muda nunha Guerra como esa. El non foi menos. Sobre todo el, que era un constante cambio. Un aprendiz de si mesmo.
Durante a posguerra iniciou e rematou a carreira de economía. Disciplina na que foi acadando recoñecemento debido ás súas grandes dotes e esforzo até obter a Cátedra no ano 1955. Por outra banda, neses anos tivo escritos os seus dous primeiros libros, que non publicou até máis tarde por consideralos intentos iniciais.
No decorrer do Franquismo continuou adquirindo consciencia vital, aprendendo cada vez máis e proporcionándolle unha gran importancia á liberdade. No libro Escribir es vivir, relatou como, nunha ocasión –antes de entrar no traballo pola mañá– sentou nun banco demorándose cinco minutos da hora de entrada. O xefe da oficina, ao velo, preguntoulle que facía. El replicou: “estou exercendo a miña liberdade”. Cóntase que o superior sentou onda el.
Humanismo, economía e literatura. Se tiveramos a ousadía de etiquetar a José Luis Sampedro serían esas algunhas das palabras axeitadas. Poderiamos incluír referente intelectual e moral, lúcido, vitalista e outras tantas. Sampedro é como un enorme bosque caducifolio: son tantas as cores que resaltan que é imposible xeneralizar a xigante cantidade de matices que bosquexan a súa vida e o seu legado.
El non procurou nunca o éxito literario, e malia todo chegoulle coa publicación de La sonrisa etrusca, La vieja sirena, Octubre, octubre e outros tantos libros. Ler a historia de Bruno e Salvatore é navegar en augas dunha fonda tenrura, nas emocións que embriagan aos avós cando intiman cun neto. Con ese libro tamén percibimos os cambios culturais que cabalgan a época. Aquí en Galicia seguro que nos soan moito os modelos que poñen en práctica as novas e antigas xeracións á hora de educar a un pequeno ser humano. Con ese libro Sampedro ensinounos o que sentiu cando foi avó por primeira vez.
Puido quedar nun escritor que conectaba coas emocións universais, pero era tamén un intelectual comprometido que sabía moi ben como funcionaba o mundo, pois conseguiu desenvolver unhas crenzas propias partindo do pensamento crítico, logo de desbotar as que van en contra da nosa natureza e que, aínda hoxe, seguen a magoar conciencias. Foille complicado botar fora o que lle inocularan durante a infancia. Os prexuízos adornan a existencia de toda persoa e, non se lle recoñece habitualmente, pero que mérito tivo ao derrotalos.
Neste milenio, Sampedro aínda puido oporse á Guerra de Irak, fac
er pedagoxía con libros como O mercado e a globalización e denunciar que estamos nunha época de barbarie, que a crise é unha barbarie, pero que deste período sairá un home novo, porque como o sistema está condenado a desaparecer outro mundo é seguro. Un mundo que é imposible de predicir, pero polo que temos que loitar para poder orientalo. “O sistema está roto e perdido, por iso tedes futuro”, adoitaba manifestar.
Percibo que co 15M converteuse no avó de todos e todas. No meu avó. Non de sangue porque iso é bioloxicamente imposible, mais si de conciencia, de ideais. Ensinou a situar a vida como valor supremo apeando ao artificioso capital dun trono que xa non lle debería corresponder. Sampedro foi unha chama no espazo que se apagou, pero que vive na fonda pegada que nos deixou, no noso lume. Como un avó.
O 15M permitiu que ananos coma min souberan da súa existencia no tempo en que se retira o aturuxo da infancia. Quizais acabariamos atopando o seu ronsel dalgún outro xeito. Pode ser, mais descubrímolo neses meses nos que, grazas a el, empezamos a decatarnos dalgunhas poucas cousas.
A verdade, José Luis, é que non te coñezo persoalmente. Nunca falei contigo, pero sexa polo que sexa debo dicir que quéreseche moito. Quedo cos teus grandes consellos. Sobre todo ese que di que a vida hai que vivila porque como escribiches: “a vida é un arder e o que non arde non vive”.
Moitas grazas por todo.
Cicloxénese Expresiva 